Odpowiedzialność odszkodowawcza

Szkoda w sensie prawnym rozumiana jest jako uszczerbek, który został wyrządzony w majątku i który można wyrazić w pieniądzach. Rozróżniamy dwie formy szkody. Są to:

• Rzeczywista szkoda
• Utracone korzyści

Szkoda rzeczywista stanowi bezpośrednie zmniejszenie majątku poszkodowanego. W przypadku utraconych korzyści uszczuplenie majątkowe polega na tym, że w normalnym toku zdarzeń wartości majątkowe poszkodowanego uległyby zwielokrotnieniu, ale w wyniku zdarzenia szkodowego tak się nie stało. Poniesiona szkoda ma zostać zrekompensowana tylko raz, a jej funkcją jest zastąpienie tego, o co zmniejszył się majątek poszkodowanego. Poszkodowanemu nie można przyznać więcej odszkodowania niż stracił.

System odpowiedzialności odszkodowawczej

Obecne czeskie ustawodawstwo opiera się na systemie rozróżniającym tzw. klauzule generalne i szczególne. Klauzule generalne ogólnie formułują zasady dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku naruszenia:

• Prawa (§2910 OZ)
• Umowy (§2913 OZ)
• Zasady dobrych obyczajów (§2909 OZ)

Istotą klauzul generalnych jest to, że są one ogólne, a zatem mają zastosowanie do szerokiego zakresu przypadków. Z drugiej strony, szczególne stany faktyczne mają na celu wąsko sformułowane przypadki (np. szkoda wyrządzona przez zwierzę, wada produktu, działanie środka transportu itp.) i uzupełniają klauzule generalne o szczególne zasady w taki sposób, że poszkodowany z reguły uzna szczególne stany faktyczne za bardziej korzystne. Poszkodowany może wybrać sposób uzyskania odszkodowania od szkodnika. Poszkodowany może jednak ubiegać się o odszkodowanie tylko raz.

Szkoda wyrządzona poprzez naruszenie umowy

Jeżeli strona naruszy zobowiązanie wynikające z umowy, co do zasady zobowiązana jest do naprawienia wynikającej z tego szkody drugiej stronie lub osobie, której interesowi w sposób oczywisty służyło wykonanie uzgodnionego zobowiązania. Jednakże obowiązek odszkodowawczy zostaje zwolniony, jeżeli sprawca szkody udowodni, że tymczasowo lub na stałe uniemożliwiła mu wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy nadzwyczajna, nieprzewidywalna i niemożliwa do przezwyciężenia przeszkoda, która powstała niezależnie od jego woli. Jednakże przeszkoda wynikająca z osobistej sytuacji osoby wyrządzającej szkodę lub powstała w czasie, gdy strona wyrządzająca szkodę była w zwłoce w wykonaniu zobowiązania umownego, tak samo jak przeszkoda, którą strona wyrządzająca szkodę była zobowiązana pokonać na mocy umowy, nie zwalnia strony z obowiązku zapłaty odszkodowania.

Aby powstał obowiązek odszkodowania od naruszenia umowy muszą być spełnione następujące warunki:

• Naruszenie obowiązku wynikającego z umowy - Odpowiedzialność wymaga naruszenia zobowiązania umownego, tj. działania strony umowy, które można zakwalifikować jako naruszenie określonego zobowiązania umownego. Zobowiązania umowne nie mogą być rozumiane wyłącznie jako tzw. zobowiązania pierwotne, które mają na celu spełnienie świadczenia głównego. Teoria i praktyka prawa uznają również istnienie tzw. wtórnych zobowiązań umownych, które nie mają na celu spełnienia uzgodnionego świadczenia, ale ochronę drugiej strony umowy.
• Wystąpienie szkody - W wyniku naruszenia zobowiązania umownego strona poszkodowana musi ponieść szkodę. Jeśli szkoda nie została poniesiona, nie ma nic do zrekompensowania.
• Związek przyczynowy między naruszeniem zobowiązania umownego a szkodą - Związek przyczynowy wyraża relację między przyczyną a skutkiem, tj. między bezprawnym działaniem sprawcy a szkodą. Te dwa zdarzenia muszą być ze sobą powiązane w taki sposób, że bezprawne działanie sprawcy jest warunkiem koniecznym do wystąpienia szkody.

Szkoda wyrządzona poprzez naruszenie prawa

Odpowiedzialność za szkodę spowodowaną naruszeniem prawa reguluje § 2910 kodeksu cywilnego. Stanowi on, że osoba, która z własnej winy narusza ustawowy obowiązek i w ten sposób ingeruje w bezwzględne prawo poszkodowanego, jest zobowiązana do naprawienia wyrządzonej szkody.

Aby obowiązek zapłaty odszkodowania powstał w wyniku naruszenia prawa, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• Naruszenie obowiązku prawnego - może być ono rozumiane jako działanie sprzeczne z nakazami lub zakazami określonymi w prawie. Może ono polegać zarówno na zachowaniu, w którym sprawca czynnie ingeruje w bezwzględne prawo innej osoby jak i na zaniechaniu działania, w przypadku którego prawo nakłada obowiązek działania.
• Wina - W przypadku odpowiedzialności za naruszenie obowiązku prawnego odpowiedzialność ma charakter subiektywny, a zatem wymaga winy. W ten sposób obowiązek naprawienia szkody jest ograniczony, ponieważ oprócz samej ingerencji w bezwzględne prawo poszkodowanego i innych warunków konieczne jest, aby ingerencja była zawiniona. Jeśli osoba, która spowodowała szkodę, zamierzała ją spowodować (lub, alternatywnie, była świadoma, że ją spowoduje, czyli nie opierała się wystąpieniu szkody), wówczas mówimy o zamiarze. Jeśli nie miał zamiaru wyrządzenia szkody, mamy do czynienia z niedbalstwem. Niedbalstwo jest jednak również częścią winy.
• Ingerencja w bezwzględne prawo - Prawa bezwzględne to takie prawa, które działają przeciwko każdemu. Oznacza to między innymi, że każdy jest zobowiązany do powstrzymania się od ingerowania w nie. Prawa bezwzględne obejmują na przykład prawa osobiste (np. życie, zdrowie), ale także bezwzględne prawa majątkowe (np. prawa własności lub prawa autorskie). Każdy jest zobowiązany do poszanowania istnienia tych praw.
• Wystąpienie szkody - W takim przypadku szkoda będzie ograniczona do szkody wynikającej z ingerencji w prawo bezwzględne.
• Związek przyczynowy pomiędzy zawinionym naruszeniem prawa oraz powstaniem szkody na stronie poszkodowanego

Naruszenie dobrych obyczajów

Zgodnie z § 2909 kodeksu cywilnego, sprawca, który wyrządza szkodę umyślnie naruszając dobre obyczaje, jest zobowiązany do jej naprawienia. Jeżeli jednak sprawca skorzystał z przysługującego mu prawa, będzie on ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą tylko wtedy, gdy jego głównym celem było wyrządzenie szkody innej osobie. Aby zostać pociągniętym do odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie dobrych obyczajów, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• Działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami - Działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami nie musi być (i często nie będzie) działaniem sprzecznym z prawem. Dobre obyczaje to niejasna koncepcja prawna, którą wypełnia orzecznictwo. Pojęcie dobrych obyczajów może być rozumiane jako zbiór zasad, które służą jako korekta w wykonywaniu prawa. Jeśli ktoś celowo korzysta ze swojego prawa w taki sposób, aby wyrządzić szkodę innej osobie (szykanujące korzystanie z prawa), takie zachowanie może skutkować obowiązkiem naprawienia szkody. W takim przypadku sprawca nie będzie miał na uwadze własnych korzyści ekonomicznych lub innych, ale głównie krzywdę innej osoby. Nie oznacza to, że sprawca musi dążyć wyłącznie do wyrządzenia szkody innej osobie, jego działania mogą być również motywowane korzyściami pieniężnymi lub innymi, ale wyrządzenie szkody komuś innemu jest jego głównym celem.
• Wina w formie zamiaru - W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie dobrych obyczajów, zachowanie sprawcy musi być umyślne. Sprawca musi zatem bezpośrednio chcieć działać wbrew dobrym obyczajom i spowodować tym szkodę. Alternatywnie może wystarczyć zamiar pośredni, tj. sytuacja, w której sprawca musi być świadomy, że swoim zachowaniem sprzecznym z dobrymi obyczajami może wyrządzić szkodę komuś innemu, a także jest sobie tego świadomy. W przypadku zamiaru pośredniego, w przeciwieństwie do zwykłego świadomego niedbalstwa, to właśnie element zamiaru musi zostać dokładnie zbadany. Kluczowe znaczenie ma tutaj zrozumienie przez sprawcę, że szkoda może wystąpić. Gdyby nie chciał wyrządzić szkodę, nie byłoby to już uważane za zamiar.
• Wystąpienie szkody
• Związek przyczynowy